خودآگاهی

در اکثر موارد، کودکان از تیک‌های شان کاملا بی اطلاع هستند. از آن جایی که آنان نمی توانند عملی را که از آن آگاهی ندارند، متوقف سازند، نخستین گام در ترک عادت این است که دقیقا به آنها نشان دهیم، در حین یک تیک چگونه به نظر می رسند. زمانی که طبق نمودار نظارت بر عادت، احتمالا انتظار تیک وجود دارد با کودکتان در جلوی آینه بایستید و با هم مراقب حرکت تیک باشید. خودتان تیک را تقلید کنید و سپس کودکتان را به انجام حرکت ارادی تیک تشویق کنید.
 
رندی یازده ساله، یک عادت تیکی داشت که باعث میشد، مدام پلک بزند و بینی اش را به شدت چین دهد. این عادت زمانی که تکالیف مدرسه اش را انجام میداد، بیشتر آشکار میشد. یک روز وسط انجام تکالیف مدرسه، مادرش او را به طرف آینه حمام برد و توضیح داد که می خواهد خود رندی کاری را که با چشم ها و بینی اش انجام میدهد، ببیند. مادرش عادت رندی یعنی تنگ کردن چشمها را تقلید کرد و در چند ثانیه، رندی یک تیک را تجربه کرد. مادرش از او خواست که این عمل را به تفصیل شرح دهد. بگوید که چه احساسی به او دست می‌دهد و توضیح دهد که چگونه ماهیچه هایش سفت و بعد شل می شوند. آنان بیشتر از چند دقیقه مراقب بودند تا این که تیک دوباره ظاهر شد. اگرچه همکلاسی‌ها گاه و بیگاه به تیک رندی میخندیدند، ولی خودش از این که می‌دید و احساس می‌کرد که دارد واقعا این کار را انجام میدهد، متعجب شده بود.
 
هر روز صبح کودکان‌تان را تشویق کنید تا جلوی آینه بایستند و آگاهی های شان را با تمرینی که تمرین منفی نامیده می شود، افزایش دهند. این تکنیک مستلزم تکرار عمدی یک تیک است که کمک می کند تا کودکان از حرکات بدنی مرتبط با تیک‌هایشان آگاه تر شوند. همچنین با تحت کنترل قرار دادن رفتار غیر ارادی قبلی، کودکان می توانند کنترل انقباض ماهیچه را عملا فرا گیرند.
 
رندی هر روز عادت پلک زدن و چین دادن بینی اش را بارها و بارها پشت سر هم و به طور سریع انجام می داد تا این که ماهیچه های مربوطه کاملا خسته می شدند. استفاده بیش از حد از ماهیچه هایی که به تیک مربوط هستند، حرکت غیرارادی را طی روز تضعیف می کرد و این تکنیک، توانایی رندی را برای تشخیص احساسات مرتبط با حمله یک تیک، افزایش می‌بخشید.
 
گام بعدی در این مرحله از آگاهی این است که خود کودک، نظارت بر تیک را به عهده بگیرد. به رندی یک کپی از نمودار نظارت بر عادت داده شد و به او گفته شد در هر زمانی که احساس کرد، پلک میزند، یک علامت روی نمودار بگذارد. در آغاز غالبأ نیاز بود که مادرش به او پلک زدنش را خاطر نشان سازد، ولی همچنان که تمرین های روزانه آگاه کننده آینه، رندی را از حرکات بدنی مربوط به تیکش باخبر می ساخت، برای او اطلاع از پلک زدن آسان‌تر می‌شد.
 
آگاهی و خود نظاره گری به تنهایی می تواند تکرر رفتارهای تیکی را کاهش دهد. سپس همان طور که کودکان‌تان از این عادت آگاهی می یابند، می توانند از پاسخهای جایگزین برای مقاومت در برابر تمایلات ماهیچه که به تیک‌ها منتهی می شوند، استفاده کنند.
 

پاسخ های جایگزین

شما می توانید اثرات آگاهی و نظارت را با کمک پاسخهای جایگزین زیر که شامل فعالیتهای متناوب و تمرین های آرامش بخش است، تقویت کرده و افزایش دهید.
 
فعالیتهای متناوب به کودکان‌تان می آموزد که با جایگزین کردن یک حرکت متقابل، بر تیک غلبه کنند.
 
این تکنیک، باعث سفت شدن ماهیچه های مقابل ماهیچه های درگیر تیک میشود. دستورالعملهای حرکات متقابل ویژه زیر را می توان برای تیک‌های فهرست شده، استفاده کرد. این دستورالعمل ها همچنین می توانند درباره نوع حرکت عضلانی ای که با سایر تیک‌های کودکان‌تان مقابله می کند، به شما اطلاعاتی دهند. تمرین های آرامش بخش باید هر روز به مدت پانزده دقیقه انجام شده و سپس هر زمانی که شما و کودکان‌تان متوجه تیک شدید، به مدت سه دقیقه تکرار شود.
 

پلک زدن چشم

چشم ها را کاملا باز کنید و برای هر ده ثانیه که خیره می شوید، پنج ثانیه به صورت عمدی پلک بزنید.
 

تکان‌های تند و سریع سر

درحالی که چانه را پایین و به طرف گردن نگاه می دارید، ماهیچه های گردن را بکشید و سفت کنید. بعد دست را روی صورتتان بگذارید و سر را در خلاف جهت حرکت تیک، روی دست تان فشار دهید.
 

شکلک درآوردن

به آرامی ماهیچه های فک را جهت بستن محکم دهان، سفت کنید و لبها را به هم فشار دهید.
 

تکان‌های تند شانه

در حالی که شانه ها را به طرف پایین می کشید، بازوها را محکم به دو طرف بدن فشار دهید. مدت یک دقیقه، خود را در این وضعیت نگاه دارید.
 

تمرین های آرامش بخش

اگر نمودار نظارت بر عادت کودکان‌تان، ارتباطی بین فشار عصبی و عمل تیک نشان دهد، مطمئن باشید که باید تمرین های آرامش بخش را در برنامه روزانه تان بگنجانید. زمانی که آنان یاد بگیرند چگونه در مجموع، واکنش شان را نسبت به تنش کنترل کنند، شما شاهد کاهش در کثرت و شدت تیک خواهید بود.
 
از سه تمرین آرامش بخشِ کنترل فکر، تنفس عمیق و تصویرسازی ذهنی هدایت شده، تمرینی را برگزینید که مناسب نیازها و توانایی های کودک شما باشد و هر روز از آن به عنوان بخش مهمی از برنامه ترک عادت استفاده کنید.
 

پاداش ها و تنبیه ها

رندی بسیار مشتاق بود تا از تیک خود رهایی یابد؛ زیرا همین که از این عادت آگاه شد، دریافت که این عادت به قابلیت او در بازی بیسبال صدمه می زند. ولی با این که رندی خود برای این کار، دارای انگیزه بود، مادرش متوجه شد که او به یک محرک اضافی برای پر کردن نمودار نظارت و انجام تمرین های منفی اش نیاز دارد. شما نیز احتمالا در خواهید یافت که کودکان‌تان تا پایان برنامه ترک عادت به محرکی برای تشویق نیازمندند.
 
مادر رندی یک نمودار پیشرفت، شبیه به نمودار او ترسیم کرد و هر زمانی که او تمرینهای صبحگاهی اش را تمام می کرد، برای او یک ستاره می گذاشت. چنان چه نمودار رندی نشان میداد که او تلاشی مثبت در مورد تیکش انجام داده است، در انتهای روز، دو ستاره برای او منظور می کرد. مادرش به او قول داد: زمانی که او بیست ستاره به دست آورد، برای او یک دستکش جدید بیس بال بخرد. او همچنین یک جریمه هم به برنامه اضافه کرد. زمانی که مادر رندی یقین حاصل کرد که او از تیک‌هایش آگاهی یافته و کاملا قادر است آنان را احساس و ثبت کند به او گفت که چنان که یک پلک زدن ثبت نشده را مشاهده کند، یکی از ستاره ها را پاک خواهد کرد.
 
همان طور که برنامه پیشرفت می کرد، رندی یاد گرفت که قبل از بروز تیک، آن را حس کند. با بهره گیری از فعالیتهای متناوب ، او قادر شد برای جلوگیری از پلک زدن، چشمهایش را کاملا باز نگه دارد.
 
در این مرحله، مادر رندی هر بار که او بدون تلاش جهت توقف تیک، پلک میزد؛ یکی از ستاره هایش را پاک می کرد. در آغاز، رندی چند ستاره را از دست داد، زیرا او تمایل به فراموش کردن داشت. ولی از آنجایی که او حقیقتا دستکش جدید را می خواست، هر شب قرار می گذاشت که روز بعد حداکثر سعی اش را بکند. بالاخره بعد از سه هفته، رندی دستکش را به دست آورد و تیک او تقریبأ محو شد.
 
علاوه بر سیستم پاداش و تنبیه، شما می توانید همکاری کودکتان را با استفاده مداوم از پاداش های اجتماعی افزون کنید. به خاطر داشته باشید که درباره هرگونه تلاش یا بهبودی که مشاهده می کنید، به طور مثبت اظهار نظر کنید. برای مثال بگویید که چقدر صورتش بدون تیک خوشایند به نظر می رسد یا بدون تکان دادن شانه یا سر، چقدر آرام است. همکاری مداوم کودکتان را در هر فرصتی مورد تمجید و تشویق قرار دهید.
 
اگر شما برنامه ترک عادت تیک را که شامل تمرین های آگاه کننده روزانه، تکنیک پاسخ جایگزین و سیستم تشویق و تنبیه است، دقیقا عملی کنید، کودک شما باید ظرف یک ماه از تیک مزمن رهایی یابد. اگر علائمی از بهبود حاصل نشد، تسلیم نشوید. با پزشک کودکتان تماس بگیرید و درباره داروهایی که تیک را درمان می کند، اطلاعات بیشتری بخواهید یا از او درخواست کنید یک روان شناس کودک را که در زمینه هیپنوتیزم یا بازخورد زیستی تخصص دارد، به شما معرفی کند.
 
 
منبع: بچه‌های خوب، عادت‌های بد، دکتر چارلز شافر، ترزافوی دیگرونیمو، مترجم: میر محی‌الدین گلبار، صص 104-100، انتشارات همشهری، چاپ چهارم، 1391.